Σκακιστικός Όμιλος Ανωγείων (Chess Club of Anogia)

Καινοτομία

Εκείνος ο πρώτος τελικός,  άφησε πίσω του μια τεταμένη ρευστότητα και μια γεμάτη αγωνία υπομονή. Κάτι είχε αλλάξει, αυτό ήταν βέβαιο. Ο Ανατόλι Κάρποβ είχε χάσει μια ανεπανάληπτη ευκαιρία, όχι μόνο να διατηρήσει τον τίτλο του, αλλά και να αποκτήσει τεράστιο ψυχολογικό -τουλάχιστον- πλεονέκτημα σε οποιαδήποτε πιθανή μελλοντική αναμέτρηση με τον Κασπάροβ. Αντίθετα ο διεκδικητής είχε αποκομίσει τα περισσότερα οφέλη. Ποιος να του το έλεγε, όταν το σκορ ήταν στο 4-0 ή στο 5-0 εις βάρος του, ότι τελικά θα επιβίωνε απ’ αυτό το ματς και μάλιστα θα κέρδιζε και τις εντυπώσεις στο μεγαλύτερο μέρος του σκακιστικού κόσμου, μετά τη διακοπή του τελικού.

Τα σημαντικότερα όμως ήταν άλλα για τον Κασπάροβ. Αυτά τα περιβόητα «48 δωρεάν μαθήματα» ήταν όντως μαθήματα. Θα έλεγε κανείς πώς ο Γκάρι έπαιξε ένα μαραθώνιο ματς προετοιμασίας με τον ίδιο τον παγκόσμιο πρωταθλητή, πριν πάει να τον αντιμετωπίσει στ’ αλήθεια. Είχε επίσης υποστεί την ψυχρολουσία. Ίσως τον Σεπτέμβριο του 1984 η εικόνα του Κάρποβ να προκαλούσε δέος στον νεαρό Γκάρι.  Έναν χρόνο αργότερα, τον να τον βλέπει απέναντι του ήταν απλά ρουτίνα.

Tchaikovsky Hall

Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1985, στο επιβλητικό μέσα στην ατσουμπαλοσύνη του Tchaikovsky Hall στη Μόσχα, οι δύο μονομάχοι ξεκίνησαν το ματς για το παγκόσμιο πρωτάθλημα. Ετούτος ο τελικός δεν θα μπορούσε εξ ορισμού να είναι ξανά ένας μαραθώνιος δίχως τέλος, καθώς η FIDE, θέλοντας να αποφύγει κάτι ανάλογο, όρισε ότι ο στόχος κάθε παίχτη είναι και πάλι οι 6 νίκες, αλλά με τον περιορισμό των 24 παρτίδων.

Ο παγκόσμιος πρωταθλητής είχε φτάσει στα 34 του χρόνια, ενώ το elo του εκείνη τη στιγμή ήταν 2720. Την ομάδα του αποτελούσαν οι GM Μακαρίτσεφ και Ζάιτσεφ, ενώ βοηθούσαν και ο Έφιμ Γκέλερ με τον Εβγκένι Βασιούκοβ.

Ο Γκάρι Κασπάροβ ήταν 22 χρονών. Το elo του είχε φτάσει στο 2700. Στην ομάδα του, επίσημοι αναλυτές ήταν ο Νικίτιν και ο Ντόρφμαν, ο οποίος αντικατέστησε τον Τιμοσένκο.  Ο τελευταίος συνέχισε να βοηθάει την ομάδα, όπως και ο Βλαντιμίροβ. Επικεφαλής όλων αυτών, ήταν ο Γιούρι Ραζουβάεφ.

Στην πρώτη παρτίδα ο Κασπάροβ ήταν αυτή τη φορά ο λευκός. Ο Κάρποβ επέλεξε την Νιμζοϊνδική άμυνα. Το αποτέλεσμα αυτής της παρτίδας, έδειξε ξεκάθαρα ότι τα πράγματα είχαν αλλάξει. Ο Κασπάροβ, σχεδόν με «καρποφικό» στυλ, πήρε τη νίκη και τα ηνία του ματς. Οι δύο επόμενες παρτίδες έληξαν ισόπαλες, όμως στην 4^η ο Κάρποβ, λευκός σε ένα μη αποδεκτό γκαμπί της βασίλισσας νίκησε και ισοφάρισε. Στην αμέσως επόμενη, ο παγκόσμιος πρωταθλητής με τα μαύρα, νίκησε ξανά τον Κασπάροβ σε μια κλειστή ισπανική.  Μέσα σε δύο παρτίδες, ο Κάρποβ αντέστρεψε την κατάσταση. Τώρα ήταν ο ίδιος ο οδηγός της κούρσας.  Ένα σερί 5 ισοπαλιών ακολούθησε και έτσι φτάσαμε στην 11^η παρτίδα, σχεδόν στα μισά του ματς, με τον παγκόσμιο πρωταθλητή να προπορεύεται. Ως γνωστόν και η ισοπαλία θα ήταν αρκετή για να διατηρήσει τον τίτλο του. Όμως σ’ αυτήν ακριβώς την παρτίδα, ο Κάρποβ υπέπεσε σε ένα τακτικό λάθος, με αποτέλεσμα να εγκαταλείψει αμέσως. Το σκορ ήταν ισόπαλο.

Ο Κασπάροβ έκρινε ότι είχε φτάσει η ώρα να παρουσιάσει την σημαντικότερη καινοτομία που είχε ετοιμάσει. Ήξερε ότι ο Κάρποβ αμέσως μετά από μια ήττα, θα ήταν ακόμα περισσότερο επιφυλακτικός. Στην 12^η παρτίδα του ματς, παρουσιάστηκε για πρώτη φορά αυτό που ονομάστηκε «γκαμπί Κασπάροβ» στην Σικελική άμυνα. Τα μαύρα θυσιάζουν ένα πιόνι, αλλά είναι αρκετό το αντάλλαγμα;  Στον Κάρποβ δεν άρεσε αυτή η ιδέα. Αμέσως θεώρησε το γκαμπί «ύποπτο». Όμως κατάλαβε ότι ο αντίπαλος του και οι αναλυτές του έχουν προφανώς δουλέψει πολύ πάνω σ’ αυτή την ιδέα, ώστε να αποφασίσουν να την παρουσιάσουν, ώστε δεν άξιζε τον κόπο να ρισκάρει μια κατάρριψη αμέσως πάνω στη σκακιέρα, μόνος και αβοήθητος. Βρήκε έναν σύντομο δρόμο προς τη νούλα. Την κατάρριψη θα την έψαχνε αργότερα, με τους αναλυτές του.

Η 13^η έληξε ισόπαλη. Στην 14^η, ο Γκάρι μάλλον ήταν έτοιμος ξανά. Όχι κι ο «Τόλια» φαίνεται. Έπαιξε Nc3. Το γκαμπί του διεκδικητή θα μπορούσε να περιμένει. Όχι για πολύ όμως. Στην 15^η ο Κάρποβ επέλεξε μια «Πετρόφ» (ή Ρώσικη, όπως προτιμάτε). Η παρτίδα έληξε ισόπαλη.

6...a6

Στην 16^η ο παγκόσμιος πρωταθλητής επέμεινε στο 1.ε4. Ο Γκάρι απάντησε ξανά με την σικελική.  Στην 5^η κίνηση, ο λευκός ίππος ήταν ξανά στο b5. O Κάρποβ έστρωνε το έδαφος στον διεκδικητή.  Τι θα είχε άλλωστε να φοβηθεί από ένα «ύποπτο γκαμπί». Ήταν ο απόλυτος μαέστρος στο να εκμεταλλεύεται και το παραμικρό πλεονέκτημα. Αυτές ήταν και οι αγαπημένες του θέσεις. Ένα απειροελάχιστο πλεονέκτημα με τα λευκά, που ήξερε όσο κανείς άλλος να το γιγαντώνει κίνηση με την κίνηση. Ένα πιόνι είναι ένα σημαντικό πλεονέκτημα. Προφανώς δούλεψαν αρκετά με τους αναλυτές του. Αποφάσισαν να επιτρέψουν στον Γκάρι να ξαναδώσει το πιόνι και να το πάρουν. Ο διεκδικητής είναι πια υποχρεωμένος να μην φτάσει ως το φινάλε.

8...d5

Ο Γκάρι έδιωξε πρώτα τον ίππο του β5 στην άκρη της σκακιέρας. Αμέσως μετά το 8.Na3 του Κάρποβ βυθίστηκε σε σκέψη. Πέρασαν αρκετά δεπτερόλεπτα. Γιατί άραγε; Η ιδέα ήταν έτοιμη εδώ και καιρό. Είχε ήδη παρουσιαστεί στην 12^η παρτίδα. Είναι βέβαιο ότι δουλεύτηκε και μετά απ’ αυτήν. Δεν θα είχε κανένα νόημα να ελέγξει ξανά κάποιες βαριάντες εκείνη την ώρα. Κι όμως δαπάνησε παραπάνω από ένα λεπτό. Ίσως ήθελε να κορυφώσει την αυτοσυγκέντρωση του. Όπως και να ‘χει, τελικά στην 8^η κίνηση «διέβη τον Ρουβίκωνα». 8…δ5. Το γκαμπί του Γκάρι. Τα ανταλλάγματα για το πιόνι ήταν τα πιο ενεργητικά μαύρα κομμάτια και ο έλεγχος των μαύρων τετραγώνων γύρω από την περιοχή της θυσίας. Ταυτόχρονα, ο –για αρκετό διάστημα τουλάχιστον- αποκλεισμένος Na3 δημιουργεί συνθήκες τεχνιτής υλικής υπεροχής των μαύρων στο κύριο μέτωπο της μάχης. Σημαντικό είναι και το γεγονός ότι άνοιξαν γραμμές και διαγώνιοι για τα μαύρα κομμάτια. Στον πυρήνα του στρατηγικού σχεδίου, βρίσκεται η εγκατάσταση ενός ίππου στο δ3, ο οποίος θα ελέγχει ολοκληρωτικά την περιοχή των λευκών.

Ο Κάρποβ πήρε το πιόνι. Νομίζω πώς το δικό του σχέδιο ήταν πολύ πιο απλό. Φινάλε με ένα πιόνι παραπάνω. Και τέλος!

16...Nd3

Ο Κασπάροβ αμέσως μετά την θυσία έπαιξε πάρα πολύ ενεργητικά, ακολουθώντας με συνέπεια το σχέδιο του. Πάρα πολύ γρήγορα έγινε φανερό ότι η θέση του Κάρποβ ήταν άσχημη και ολίσθαινε συνεχώς προς το «τραγική».  Ήδη στην 16^η ο ίππος είχε εγκατασταθεί στο δ3. Ο Κάρποβ κρατιόταν από ότι του έδινε μια ελπίδα. Δηλαδή το παραπάνω πιόνι. Κι όσο έπαιζε γι’ αυτό, τόσο η θέση γίνονταν χειρότερη. Ουσιαστικά ο παγκόσμιος πρωταθλητής βρέθηκε σε θέση τσουγκτσβαχ, δεμένος χειροπόδαρα στρατηγικά. Όταν κατανόησε ότι το επιπλέον πιόνι ήταν τουλάχιστον άχρηστο, ήταν ακριβώς η στιγμή που παραδέχθηκε τη στρατηγική του χρεωκοπία σε όλη την παρτίδα. Στο τέλος έδωσε την βασίλισσα για τρία ελαφρά και κυρίως για να απαλλαγεί από τα – άλυτα- προβλήματα που του δημιουργούσε ο Νd3. Όμως ήταν αργά πια…

Ο Κασπάροβ παίζοντας μια πανέμορφη και θεαματική παρτίδα, με συνέπεια και ενεργητικότητα, πήρε κεφάλι στο σκορ, αλλά και στην ψυχολογική μάχη.

33...Ne4

Αυτή όμως η παρτίδα, δεν αφορούσε μονάχα τους δύο μονομάχους. Ήταν φανερό ότι επρόκειτο και για μονομαχία των δύο ομάδων αναλυτών. Και εκεί η ομάδα του Κασπάροβ έδειξε ότι είναι πιο αποτελεσματική και δουλεύει καλύτερα.

Ένα χρόνο αργότερα, ο Κάρποβ έπαιζε λευκός εναντίον του van der Wiel και επέτρεψε ξανά το «γκαμπί Κασπάροβ». Αυτή τη φορά έπαιξε 12.Βe3, μια κίνηση που εξουδετερώνει αμέσως το αντιπαιχνίδι στα μαύρα τετράγωνα. Η κίνηση αυτή προφανώς «ξέφυγε» και από τα δύο επιτελεία κατά την διάρκεια του τελικού. Ήταν η εποχή που οι «μηχανές» δεν είχαν ακόμα εισβάλει στην σκακιστική ζωή, τουλάχιστον όχι με τον καθοριστικό τρόπο που το έχουν κάνει σήμερα. Αν αυτό το ματς γίνονταν 20 χρόνια μετά, αυτή η παρτίδα, η οποία ψηφίστηκε ως η ωραιότερη της τριακονταετίας 1966 – 1996 σε διαγωνισμό του informator, απλά δεν θα υπήρχε.

Στο ματς όμως του 1985 ήταν η πιο καθοριστική. Μετά από αυτήν, ο Κασπάροβ ήταν βαθμολογικά και ψυχολογικά ο άρχοντας της αναμέτρησης. Στην 19^η έκανε κι άλλη νίκη και βρέθηκε 2 βαθμούς μπροστά. Ο Κάρποβ προσπάθησε να επανέλθει και μείωσε στην 22^η, αλλά δεν κατάφερε κάτι παραπάνω. Την 24^η (ακόμα μια σικελική) την κέρδισε ξανά ο Κασπάροβ, για να στεφθεί πανυγιρικά παγκόσμιος πρωταθλητής. Ο νεότερος στην ιστορία, σπάζοντας το ρεκόρ που κρατούσε για 35 χρόνια ο Μίσα Ταλ.

Ο νεαρός Γκάρι είχε φτάσει στον στόχο του. Είχε κατακτήσει την σκακιστική κορυφή, εκθρονίζοντας τον Κάρποβ. Στην γιορτή που ακολούθησε, πλήθος κόσμου πήγε να συγχαρεί τον νέο παγκόσμιο πρωταθλητή. Αρκετά χρόνια αργότερα, ο Κασπάροβ αναφέρει ότι εκείνη τη βραδιά συνέβη κάτι που το έβαλε σε σκέψεις. Μέσα σε αυτούς που πήγαν να τον συγχαρούν, ήταν και ο Τίγκραν Πετροσιάν μαζί με την σύζυγο του. Η κυρία Πετροσιάν όμως, του ευχήθηκε με έναν περίεργο τρόπο: «Συγχαρητήρια αγόρι μου. Συμπάσχω μαζί σου!». Στο «γιατί» του Γκάρι, η κυρία Πετροσιάν απάντησε: «Μα, γιατί είσαι μόλις 22 χρονών και η μεγαλύτερη μέρα της ζωής σου είναι ήδη παρελθόν». Ο Κασπάροβ παραδέχεται ότι τον προβλημάτισαν αυτά τα λόγια. Έπρεπε να ανακαλύψει νέα κίνητρα. Νέους στόχους. Ευτυχώς γι’ αυτόν, ο Ανατόλι Κάρποβ δεν του έδωσε χρόνο να βυθιστεί σ’ αυτές τις σκέψεις. Όπως ήταν αναμενόμενο έκανε χρήση του δικαιώματος του απερχόμενου παγκόσμιου πρωταθλητή για ματς – ρεβάνς. Δεν υπήρχε χρόνος για «φιλοσοφίες».  Ο παγκόσμιος πρωταθλητής έπρεπε να αρχίσει την προετοιμασία για να υπερασπιστεί τον τίτλο του.

μέρος Α’

μέρος Β’

μέρος Γ’

(συνεχίζεται)

Δωρεάν μαθήματα από τον παγκόσμιο πρωταθλητή

Ο Φίσερ. Ο στρυφνός και αλλόκοτος Μπόμπι. O «απόλυτα μη κοινωνικός, που δεν μπορεί να είναι αποδεκτός με τα μέτρα της ζωής του καθένα…» όπως έγραψε – πολύ αργότερα απ’ την εποχή που ο Κασπάροβ αγωνιζόταν να φθάσει ως τον Κάρποβ – κάποτε ο Σπάσκι, σε μια επιστολή που εστάλη κατά Λευκό Οίκο μεριά. Ο Μπόμπι του Μπρούκλιν, του Ρέικιαβικ, της Πασαντίνα, του Σβέτι Στεφάν, των Φιλιππίνων, της Ιαπωνίας… Ο Φίσερ, ο τελευταίος του κύκλου των «καταραμένων Αμερικάνων σκακιστών» (Μόρφι, Πίλσμπερι και κατά κάποιον τρόπο και Στάινιτς). Αυτός που παραλίγο να ματαιώσει το ματς με τον Σπάσκι το 1972. Που δεν εμφανίστηκε ποτέ στον τελικό με τον Κάρποβ το 1975, όταν δεν ικανοποιήθηκαν από την FIDE όλοι οι όροι – οι περισσότεροι τραβηγμένοι απ’ τα μαλλιά – που έθεσε.  H οποία FIDE κινδύνευε τώρα – μέσα σε διάστημα 10 ετών – να βρεθεί με ένα ακόμα «χάρτινο» πρωτάθλημα «εξ αιτίας» του Μπόμπι. Αν πιστέψουμε τουλάχιστον, πώς όντως  ο Καμπομάνες αυτόν είχε στο μυαλό του  όταν επέλεγε την Πασαντίνα. Μόνο που αυτή τη φορά, ο ίδιος ο Μπόμπι δεν είχε ιδέα. Καμιά φορά όμως, δεν είναι απαραίτητο να αναμιχθείς ο ίδιος στα πράγματα για να προκαλέσεις καταιγίδα. Στα νερά της οποίας αυτός που πραγματικά μούσκεψε, ήταν ο Γκάρι Κασπάροβ. Ο Καμπομάνες ήταν σε δύσκολη θέση. Ούτε ο Σμύσλοβ προσήλθε στο δικό του ματς. Ο Ρίμπλι είχε προκριθεί «στα χαρτιά». Κι όλος ο σκακιστικός κόσμος να ζητά μια πραγματική λύση.

Ο Κασπάροβ πηγαίνει στο τουρνουά του Νίκσιτς. Ο στόχος του είναι ξεκάθαρος. Πρώτη θέση, όσο γίνεται πιο άνετα. Ήθελε να δείξει σε όλο τον κόσμο και στην FIDE, ότι του άξιζε τουλάχιστον η ευκαιρία να παίξει. Το τουρνουά δεν ήταν καθόλου εύκολο. Αρκεί να ρίξουμε μια ματιά στις συμμετοχές: Garry Kasparov (2690), Ljubomir Ljubojevic (2645), Ulf Andersson (2640), Mikhail Tal (2620), Yasser Seirawan (2605), Boris Spassky (2605), Jan Timman (2605), Lajos Portisch (2600), Anthony Miles (2585), Tigran Petrosian (2580), Gyula Sax (2570), Bent Larsen (2565), Predrag Nikolic (2540), Bozidar Ivanovic (2515) και Svetozar Gligoric (2505). Ο Γκάρι ήταν σε εξαιρετική κατάσταση. Χάνει μονάχα μία παρτίδα. Αυτήν εναντίον του Σπάσκι. Τερματίζει άνετα πρώτος, δύο πόντους μακριά από τον δεύτερο Μπεντ Λάρσεν. Αμέσως μετά το τέλος του τουρνουά, οι υπόλοιποι γκρανμέτρ αποφασίζουν να συντάξουν μια επιστολή προς την FIDE, όπου ζητούν να ξανασκεφθεί και να δώσει μια λύση στο θέμα των ματς των διεκδικητών. Την υπογράφουν όλοι, εκτός του Κασπάροβ. Δεν ήθελε ο ίδιος να …αναμιχθεί. Τον έπιασε από κοντά ο Σπάσκι και του έδωσε να καταλάβει ότι το θέμα είναι μεγάλο για να είναι προσωπικό. Αυτή η υπόθεση αφορούσε το σκάκι και το θεσμό του παγκόσμιου πρωταθλητή. Τελικά υπέγραψε και ο νικητής του τουρνουά.

Ο Καμπομάνες είχε συνειδητοποιήσει το αδιέξοδο και προφανώς ήταν αναγκασμένος να ξεμπλέξει το κουβάρι.

Πολλά ίσως μπορεί να προσάψει κάποιος στον Βίκτωρ Κορτσνόι λόγω του δύστροπου χαρακτήρα του και της τάσης του να «τα  λέει έξω από τα δόντια».Δεν νομίζω όμως να μπορεί να τον κατηγορήσει για έλλειψη αίσθησης δικαίου. Ίσα ίσα η συντριπτική πλειοψηφία του σκακιστικού κόσμου συμπαθεί τον Κορτσνόι, παρά τις δυστροπίες του, γιατί ήταν και παραμένει ένας πεισματάρης μαχητής. Ένας παθιασμένος σκακιστής, με αγάπη για το παιχνίδι, που μάχεται πάντα μέχρι το τέλος και δεν χαρίζει ποτέ και τίποτα σε κανέναν, όπως φυσικά δεν περιμένει, ούτε δέχεται να του χαρίσει κανείς τίποτα. Είναι ακριβώς αυτά τα στοιχεία του χαρακτήρα του, που του έχουν επιτρέψει να αγωνίζεται σε υψηλό επίπεδο μέχρι σήμερα, έχοντας ξεπεράσει πλέον την 8η δεκαετία του βίου του, ενσαρκώνοντας την σύγχρονη ιστορία του παιχνιδιού στο πρόσωπο του. Εξάλλου ο ίδιος ο Βίκτορ Λβόβιτς δεν έπαψε στιγμή να διατυμπανίζει όλο εκείνο το διάστημα ότι δεν επιθυμούσε την πρόκριση του με έναν τέτοιο τρόπο.

Επομένως ο δρόμος για να βρεθεί μια λύση είχε ανοίξει απ’ όλες τις πλευρές. Τα ματς ορίστηκαν ξανά, για τον Οκτώβριο του 1983, στο Λονδίνο.

Αυτή τη φορά ο Κορτσνόι κάθισε απέναντι σε έναν άνθρωπο και όχι σε άψυχα αντικείμενα.  Στην πρώτη παρτίδα πάντως, ο τρομερός γερόλυκος δεν πρέπει να ένιωσε και μεγάλη διαφορά από την Πασαντίνα. Ή ήταν εκεί ο Κασπάροβ ή ήταν άδεια η καρέκλα, σχεδόν το ίδιο ήταν. Ο νεαρός ήταν φανερά επηρεασμένος από όλη αυτή τη φασαρία, ή ίσως και από το θρύλο του Κορτσνόι και ουσιαστικά δεν εμφανίστηκε ποτέ στην παρτίδα. O Κορτσνόι απάντησε με μια ινδική της βασίλισσας στο 1.δ4 του Κασπάροβ και ουσιαστικά έλεγχε την παρτίδα από την αρχή μέχρι το τέλος.

1η παρτίδα του ματς

Ο Κασπάροβ ήταν σε άσχημη ψυχολογική κατάσταση. Είχε ανέβει με γοργά βήματα προς την κορυφή του σκακιστικού κόσμου και το σύνηθες γι’ αυτόν ήταν να κερδίζει κι όχι να χάνει και μάλιστα με τόσο εμφατικό τρόπο. Έτσι η πρώτη παρτίδα του ματς με τον Κορτσνόι ήταν μια απότομη προσγείωση. Ο νεαρός Γκάρι έχασε μεγάλο μέρος της αυτοπεποίθησης και της δημιουργικότητας του. Στις επόμενες τέσσερις παρτίδες ήταν σκιά του εαυτού του. Ουσιαστικά προσπαθούσε απλώς να μην χάσει. Να διασωθεί. Δεν έμοιαζε πια με τον ριψοκίνδυνο νεαρό γκρανμέτρ που τολμάει. Ήταν επιφυλακτικός. Δεν ήταν το αφεντικό του ματς και έδειχνε να το έχει κατανοήσει. Από την άλλη ο Βίκτωρ Λβόβιτς είχε φάει τέτοια ματς με το κουτάλι. Από το 1962 διεκδικούσε σταθερά τον παγκόσμιο τίτλο. Ήταν ήδη για πάνω από 20 χρόνια μέσα στην ελίτ της ελίτ του παγκοσμίου σκακιού. Είναι ίσως ο ισχυρότερος σκακιστής που δεν έγινε παγκόσμιος πρωταθλητής στην ιστορία του αθλήματος. Ο νεαρός ταλαντούχος γκρανμετρ δεν είχε παίξει ποτέ ματς τέτοιου επιπέδου. Άλλο τα τουρνουά κι άλλο τα ματς. Το προηγούμενο με τον Μπελιάβσκι δεν μπορεί να συγκριθεί με αυτό. Όσο κι αν ο Μπελιάβσκι ήταν ένας κορυφαίος γκρανμετρ, απείχε πολύ από το να είναι Κορτσνόι, τουλάχιστον σε θέματα εμπειρίας και ψυχολογικής αντιμετώπισης.
Το λάθος ίσως του Κορτσνόι ήταν που δεν πίεσε παραπάνω τότε, σε εκείνο το πρώτο μισό του ματς, όταν ο Κασπάροβ με νύχια και με δόντια προσπαθούσε απλά να μην καταρρεύσει εντελώς. Το ματς είχε φθάσει στα μισά του δρόμου και ο Κορτσνόι ήταν μπροστά έναν βαθμό. Φαινόταν να του αρκεί για να πάρει την νίκη. Ο Κασπάροβ δεν μπορούσε να σταθεί στα πόδια του και να διεκδικήσει πειστικά μια νίκη. Στην 6η όμως παρτίδα, ο Κορτσνόι υπέπεσε σε σοβαρό λάθος και ο Κασπάροβ κέρδισε. Ήταν ένα γκαμπί της βασίλισσας μη αποδεκτό από τον Γκάρι που ήταν μαύρος.

6η παρτίδα του ματς

Ο Βίκτωρ ο τρομερός, είχε κάνει το μοιραίο λάθος. Δεν θα έπρεπε να έχει χάσει στιγμή την αυτοσυγκέντρωση του. Έπρεπε να έχει στο μυαλό του τα λόγια του Ταλ συνεχώς: «Όταν ο Γκάρι αρχίσει να κερδίζει, δεν τον σταματάει τίποτα». Ο Κασπάροβ άλλαξε με μιας. Έγινε άλλος άνθρωπος. Ή μάλλον ξαναέγινε πάλι ο κανονικός Κασπάροβ. Ένιωθε ατρόμητος. Έτσι στο δεύτερο μισό του ματς, ο Γκάρι υπήρξε ανελέητος. Με βασικό όπλο την Καταλανική με τα λευκά, δεν άφησε κανένα περιθώριο στον Κορτσνόι να διεκδικήσει κάτι. Στις 4 τελευταίες παρτίδες ο Γκάρι έκανε δύο ακόμα νίκες (7η και 9η), ενώ δύο έληξαν ισόπαλες.

7η παρτίδα του ματς

9η παρτίδα του ματς

Ο ίδιος ο Κορτσνόι είχε μείνει άφωνος.  Ακόμα κι αυτός ο πεισματάρης που μισούσε την ήττα και είχε πάντα έναν …«κακό λόγο» να πει για όλους και ειδικότερα για όσους τον κέρδιζαν, σηκώθηκε κατά την τελετή λήξης του ματς και μπροστά σε όλους φώναξε προς την μεριά του Κασπάροβ: «Υποκλίνομαι μπροστά στην ιδιοφυία σας κύριε!».
Ένα τεράστιο εμπόδιο είχε ξεπεραστεί. Η αυτοπεποίθηση του Γκάρι Κασπάροβ ήταν στα ύψη. Ήταν ουσιαστικά το πρώτο ματς τέτοιου επιπέδου που έπαιξε και μάλιστα βρέθηκε απ’ την αρχή πίσω στο σκορ. Η εμπειρία της ανατροπής ήταν πολύ σημαντική για τον ίδιο. Μπορούσε πια να σκέφτεται τον Κάρποβ με λιγότερο «δέος».

Στο άλλο ματς, ο Βασίλι Σμύσλοβ επικράτησε του Ρίμπλι. Έτσι στον τελικό των υποψηφίων θα αναμετρούνταν κατά έναν τρόπο το σκακιστικό παρελθόν και το σκακιστικό μέλλον της ΕΣΣΔ, ενώ στον τελικό του παγκοσμίου πρωταθλήματος περίμενε τον έναν από τους δύο, το …παρόν της. Η σκακιστική εικόνα της ΕΣΣΔ ήταν ακόμα κραταιά, όσο κι αν το συνολικό οικοδόμημα είχε αποσαθρωθεί εντελώς. Η αποφορά της σήψης αναδυόταν ήδη απ’ όλα τα σημεία της αχανούς έκτασης. Όμως η σοβιετική σκακιστική σχολή έπαιζε ξανά μόνη της για το στέμμα του παγκόσμιου πρωταθλητή.

Ο Σμίσλοβ ήταν ο σκακιστής που πήρε τον τίτλο από τον Μποτβίνικ το 1957 για να τον ανακτήσει ο «πατριάρχης» έναν χρόνο αργότερα. Οι μέρες της δόξας του οπωσδήποτε είχαν περάσει. Ο μεγάλος και σεμνός γκρανμετρ ήταν πάντα σεβαστός σε όλους, και παρά το ότι η καριέρα του έφτανε στο τέλος της, ήταν πάντα και υπολογίσιμος αντίπαλος. Απόδειξη ότι είχε φτάσει ξανά στους 3 κορυφαίους του κόσμου. Και αν κέρδιζε τον Κασπάροβ, θα έπαιζε ξανά σε έναν τελικό. Στα 62 του χρόνια!
Η αλήθεια είναι ότι ο βετεράνος γκρανμετρ το πάλεψε όσο μπορούσε. Ήρθε στο ματς έχοντας στο οπλοστάσιο του νέες ιδέες. Δεν έπαιξε απαρχαιωμένο σκάκι. Στάθηκε στο ύψος των περιστάσεων. Και μόνο όμως η διαφορά ηλικίας θα αρκούσε να γύρει την πλάστιγγα υπέρ του Κασπάροβ.
Φαντάζομαι ότι ο Γκάρι τις ώρες που κάθισε απέναντι από τον Βασίλι Σμίσλοβ, περισσότερο θα ένιωθε σεβασμό προς το πρόσωπο αυτού του τεράστιου παίχτη, πρώην παγκόσμιου πρωταθλητή και πάντα σεμνού και σεβαστού ανθρώπου, παρά αγωνία για την έκβαση του ματς. Επικράτησε χωρίς να χάσει παρτίδα. 4 νίκες και 9 ισοπαλίες. Ισοπαλίες που έδειξαν ότι ο Σμύσλοβ έκανε το χρέος του να παλέψει, με όσες δυνάμεις του είχαν απομείνει.

Και τώρα; Τώρα καθισμένος στο θρόνο του περίμενε τον νεαρό διεκδικητή ο Ανατόλι Κάρποβ. Εδώ και δέκα συνεχόμενα χρόνια παγκόσμιος πρωταθλητής, ο Κάρποβ είχε συνηθίσει να βλέπει τους υπόλοιπους από την κορυφή του σκακιστικού κόσμου. Είναι ο παίχτης που του δόθηκε το παρατσούκλι «βόας συσφιγκτήρας» για τον τρόπο που του αρέσει να γευματίζει τα θηράματα του. Είναι ο παίχτης για τον οποίο είπε ο Ταλ: «Όταν γίνονται αντιληπτές οι προθέσεις του Κάρποβ, είναι πάρα πολύ αργά για τον αντίπαλο». Οι συλλήψεις σε πρώιμο στάδιο της παρτίδας, οι στρατηγικές θυσίες διαφοράς και  η εκμετάλευση και της μικρότερης αδυναμίας στην αντίπαλη παράταξη με συνεπές και εστιασμένο προς τα εκεί στρατηγικό παιχνίδι είναι τα θεμελιώδη στοιχεία στο σκάκι του Ανατόλι Γεβγένιεβιτς. Η τεχνική του στα φινάλε είναι άφθαστη, ενώ πρόκειται ίσως για τον σκακιστή με την βαθύτερη στρατηγική κατανόηση του παιχνιδιού στην ιστορία.  Σε όλους τους παραπάνω τομείς ο Γκάρι υστερεί του παγκόσμιου πρωταθλητή. Υπάρχουν όμως άλλοι στους οποίους  είναι καλύτερος. Η τακτική του δεινότητα είναι σαφώς ανώτερη του Κάρποβ, ο οποίος ούτως ή άλλως δεν αισθάνεται στο στοιχείο του στις γεμάτες τακτικές περιπλοκές θέσεις. Τα ανοίγματα επίσης είναι ένας τομέας στον οποίο ο Κασπάροβ είναι ανώτερος. Έχει χαρακτηριστεί – και όχι άδικα – «κινητή εγκυκλοπαίδεια ανοιγμάτων». Η ιστορία των συνεχόμενων τελικών με τον Κάρποβ έδειξε ότι ο διεκδικητής είχε ήδη – ή απέκτησε στην πορεία – και άλλα πλεονεκτήματα απέναντι στον κάτοχο, μόνο που δεν τα γνωρίζει ακόμη. Θα του τα μάθουν τα «δωρεάν μαθήματα» από τον πρωταθλητή.
Το ματς ορίστηκε να γίνει στην Μόσχα, κάτι που δεν το είδε με θετικό μάτι ο Κασπάροβ, καθώς εκεί ήταν η μόνιμη κατοικία του Κάρποβ.

Η αίσθηση που έτσι κι αλλιώς υπήρχε, ότι ο παγκόσμιος πρωταθλητής είναι ο ευνοούμενος της σοβιετικής σκακιστικής ομοσπονδίας, ενισχύθηκε μέσα του με την επιλογή της Μόσχας. Αυτή ακριβώς η αίσθηση, ή μάλλον για να το εκφράσω καλύτερα, η βεβαιότητα ότι παίζει μόνος εναντίον όλων, έγινε βίωμα στον Κασπάροβ και τον επηρέασε – μάλιστα, όχι πάντα θετικά – σε όλη την πορεία των ιστορικών – όχι μόνο για τους ίδιους αλλά και για το σκάκι γενικότερα – μονομαχιών του με τον Κάρποβ.

Σεπτέμβρης ήταν ακόμα, αλλά η Μόσχα ήδη είχε αρχίσει να παίρνει την παγωμένη της όψη. Στις 10 του μηνός, κάθισαν απέναντι για πρώτη φορά (όχι στην καριέρα τους) ο παγκόσμιος πρωταθλητής εναντίον του διεκδικητή. Ο Ανατόλι Γεβγένιεβιτς Κάρποβ εναντίον του Γκάρι Κίμοβιτς Κασπάροβ. Ούτε οι ίδιοι δεν θα μπορούσαν να υποψιαστούν τότε, ότι η κούρσα αυτή θα έφτανε ως τον Φλεβάρη του επόμενου  έτους, με …αβέβαια μάλιστα αποτελέσματα.

Ο πρωταθλητής, ανέκφραστος σαν μηχανή, δείγμα της ψυχολογικής του σταθερότητας – αυτής που «ζήλευε» απ’ αυτόν ο νεαρός διεκδικητής όταν ήταν ακόμα  νεαρότερος και δήλωνε ότι θα προσπαθούσε στο μέλλον να την αποκτήσει – ήθελε να «πιάσει από τα μούτρα» τον νεαρό διεκδικητή και να του κόψει κάθε αέρα. Κερδίζει την 3η την 6η, την 7η και την 9η παρτίδα. Το σκορ έχει φτάσει στο 4-0. Νικητής θα ανακηρύσσονταν αυτός που θα έφθανε πρώτος τις 6 νίκες. Ο Κάρποβ πια ήταν σίγουρος για τον εαυτό του. Ήταν μόλις δύο νίκες μακριά από τον   θρίαμβο, ενώ ο Κασπάροβ απείχε έξι, χωρίς να έχει πάρει ακόμα πόντο. Σ’ αυτό ακριβώς το σημείο, στον τελικό της Μόσχας «εμφανίστηκε» ο Φίσερ! Αυτός που δεν συγκινήθηκε από το ματς που προσπάθησε να φέρει στην γειτονιά του ο Καμπομάνες. Ούτε τώρα στην Μόσχα τον είδαν πολλοί. Για την ακρίβεια, μονάχα ο παγκόσμιος πρωταθλητής. Κι όχι πως τον είδε πραγματικά μπροστά του με σάρκα και οστά. Μονάχα τη σκέψη του «Τόλια» επισκέφθηκε – αν είχε φύγει και ποτέ από εκεί. Είναι ίσως περίεργο αλλά ο Φίσερ περισσότερα παγκόσμια πρωταθλήματα επηρέασε με την εξαφάνιση του, παρά με την παρουσία του. Ίσως να συμβαίνει έτσι με όλους όσους αφήνουν το στίγμα τους και χάνονται πριν τους ξεθωριάσει ο χρόνος. «Rust never sleeps» γι ‘ αυτό «it’s better to burn out than to fade away». The king is gone but he’s not forgotten, δυστυχώς για τον Ανατόλι Κάρποβ. Ο  οποίος ενώ είχε την ευκαιρία για έναν τεράστιο θρίαμβο εναντίον του Κασπάροβ, τέτοιον που όχι μόνο θα του έδινε ξανά τον τίτλο, αλλά θα άλλαζε και τις ψυχολογικές τουλάχιστον ισορροπίες για τις μελλοντικές τους συναντήσεις, (γιατί εγώ είμαι βέβαιος πως ακόμα και με 6-0 ο Κασπάροβ θα είχε την δύναμη να επανέλθει ως διεκδικητής, δεν ξέρω όμως αν είχε και το κουράγιο να εκθρονίσει τον Κάρποβ τουλάχιστον στον αμέσως επόμενο τελικό) κι όχι μόνο αυτό, αλλά  θα άλλαζε ίσως και όλη τη σύγχρονη ιστορία του παιχνιδιού, αυτός αποφάσισε όχι να ξεμπερδέψει  με τον Κασπάροβ, αλλά να «σκοτώσει» μια για πάντα το «φάντασμα του Φίσερ». Η συνέχεια είναι γνωστή. Οι συνεχόμενες ισοπαλίες «ασφαλείας», επέτρεψαν στον Γκάρι να συνέλθει και να επανέλθει. Παρ’ όλα αυτά ο Κάρποβ στην 27η παρτίδα πια πέτυχε και το 5-0! Οι παρτίδες όμως ήταν πια πολλές… Τόσο πολλές ώστε να εξαντλήσουν τον κατά 12 χρόνια μεγαλύτερο Ανατόλι και να είναι αρκετές για να πάρει ο …μικρός Γκάρι το μάθημα του.

Ξαφνικά ο Γκάρι μείωσε σε 5-3. Τώρα πια όχι μόνο το ονειρικό «φισερικό σκορ» είχε χαθεί για πάντα, αλλά κινδύνευαν όλα να γυρίσουν ανάποδα. Μέχρι να γίνουν όλα αυτά, είχε μπει για τα καλά ο Φλεβάρης. Την επέλαση του «ρωσικού χειμώνα» όμως, ο Ανατόλι την είχε αισθανθεί ήδη, μέσα στη ζεστή αίθουσα των αγώνων.

48 παρτίδες είναι πράγματι πολλές. 5 μήνες για  έναν τελικό είναι πράγματι μεγάλο διάστημα. Και τότε ο Καμπομάνες πήρε την κατάσταση στα χέρια του. Ο τελικός διακόπτεται. Θα αρχίσει ξανά σε πέντε μήνες από την αρχή. 48 παρτίδες, τόσος μόχθος, τόσος κόπος… Και τώρα θα κλείνονταν στο χρονοντούλαπο, σαν να μην έγιναν ποτέ. Όχι ακριβώς! Ο Γκάρι ένιωθε πως είχε για 5 μήνες προσωπικό προπονητή τον παγκόσμιο πρωταθλητή. Δεν χάθηκαν λοιπόν έτσι αυτές οι παρτίδες. Ήταν τα «δωρεάν μαθήματα» του πρωταθλητή προς τον διεκδικητή. Μια σκληρή προετοιμασία ώστε να παρουσιαστεί καλύτερος και αντάξιος στον πραγματικό  τελικό. Κι όχι μόνο αυτό, αλλά  αν υπήρξε κάποιος που γκρίνιαξε και έγινε πιστευτός ότι αδικούνταν από την διακοπή, αυτός ήταν ο διεκδικητής.

Το στρατηγικό σχέδιο του «μεγάλου στρατηγού», αυτή τη φορά είχε αποτύχει πλήρως. Η μόνη του επιτυχία, ήταν να κάνει καλύτερο τον αντίπαλο.

Όταν ο Γκάρι Κασπάροβ, πριν από 5 χρόνια, αποσύρθηκε από το αγωνιστικό σκάκι, στις ασχολίες του, εκτός από το να κυνηγάει τον Πούτιν, προσέθεσε και την συγγραφική. Είχε γράψει βιβλία και προτύτερα, αλλά συστηματικά ασχολήθηκε μετά την εγκατάλειψη του αγωνιστικού σκακιού. Ένα από αυτά τιτλοφορείται «Η ζωή είναι μια παρτίδα σκάκι». Έχει μεταφραστεί στα ελληνικά από τον Γιώργο – Ίκαρο Μπαμπασάκη και κυκλοφορεί από τις εκδόσεις «Πατάκη». Εκεί – μεταξύ πολλών άλλων – ο Γκάρι αναφέρεται βέβαια και στις μάχες με τον Κάρποβ. Νομίζω πως έχει περισσότερο ενδιαφέρον να δούμε πώς βίωσε ο ίδιος τα πράγματα, οπότε του «δίνω το λόγο» (από το κεφάλαιο που φέρει τον τίτλο «Ιδιαίτερα μαθήματα από τον παγκόσμιο πρωταθλητή») :

«Όταν έπαιξα πρώτη φορά για τον τίτλο του παγκόσμιου πρωταθλητή, το 1984, ο ρόλος μου ήταν αυτός του νεαρού διεκδικητή εναντίον ενός πρωταθλητή που είχε διατηρήσει τον τίτλο για 10 χρόνια. Ήμουν τότε 21 ετών και είχα ανέβει στην κορυφή του σκακιστικού κόσμου με τέτοια ταχύτητα, ώστε δεν μπορούσα να φανταστώ αυτό το τελευταίο εμπόδιο να μου φράζει το δρόμο. Ήταν συνεπώς δυνατό το σοκ που ένιωσα όταν βρέθηκα γρήγορα φορτωμένος με 4 ήττες δίχως καμία νίκη, δύο ήττες μακριά από μια ταπεινωτική συντριβή.
Εάν ποτέ υπήρξε μια στιγμή που να προσφέρεται για αλλαγή στρατηγικής, ήταν ακριβώς αυτή. Αντί να παραδοθώ στο συναίσθημα της απόγνωσης, πίεσα τον εαυτό μου να ετοιμαστεί για έναν παρατεταμένο πόλεμο φθοράς του αντιπάλου. Σε κάθε παρτίδα προσπαθούσα να περιορίσω το ρίσκο, καιροφυλακτώντας ώσπου να παρουσιαστεί μια ευκαιρία. Ο Ανατόλι Κάρποβ συντάχθηκε με το σχέδιο μου για τους δικούς του λόγους. Ήθελε να δώσει στον επηρμένο νεαρό ένα μάθημα, επιτυγχάνοντας το απόλυτο σκορ 6-0 κι έτσι έπαιζε κι αυτός επιφυλακτικά αντί να εκμεταλλευτεί το προβάδισμα του και να με αποτελειώσει. Ο Κάρποβ εμπνεόταν από τη σκιά του προκατόχου του πρωταθλητή, του Μπόμπι Φίσερ. Καθ’ οδόν προς τον τίτλο που κατέκτησε το 1972, ο Φίσερ είχε σημειώσει δύο απόλυτες νίκες με 6-0 ενάντια σε παγκοσμίου κλάσεως αντιπάλους (σ.σ. Ταϊμάνοβ και Λάρσεν) και τις δύο φορές δίχως να παραχωρήσει ούτε ισοπαλία. Ο Κάρποβ είχε κατά νου σε κάποιο βαθμό να μιμηθεί αυτό το επίτευγμα (σ.σ. έστω και με ενδιάμεσες ισοπαλίες) και έτσι ακολούθησε την στρατηγική μας. Αλλά το να προσθέσει το φάντασμα του Φίσερ στο στρατόπεδο των αντιπάλων του αποδείχθηκε ότι ήταν σοβαρό σφάλμα.
Ακολούθησαν 17 παρτίδες χωρίς νικητή…. Η ομάδα των συνεργατών μου και εγώ δαπανούσαμε τόσο πολύ χρόνο μελετώντας πώς έπαιζε ο Κάρποβ και υπολογίζοντας ποιες στρατηγικές θα ακολουθήσει, που ένιωσα το αλλόκοτο συναίσθημα πως γινόμουν ο Κάρποβ. Κατά την διάρκεια εκατοντάδων ωρών παιχνιδιού και προετοιμασίας αποκόμισα επίσης μια πολύ καλή εικόνα του δικού μου παιχνιδιού και του δικού μου τρόπου σκέψης. Έως εκείνο το σημείο στη σταδιοδρομία μου, όλα ήταν εύκολα για μένα, το να νικάω είχε γίνει η φυσική κατάληξη των πραγμάτων. Τώρα ήμουν υποχρεωμένος να εστιάσω στο πώς λάμβανα τις αποφάσεις μου, ώστε να μπορέσω να διορθώσω ότι πήγαινε στραβά. Η νέα στρατηγική πήγαινε καλά, αλλά όταν έχασα την 27η παρτίδα και το ματς έγινε 0-5, έμοιαζε σαν να μην μάθαινα αρκετά γρήγορα για να σώσω την κατάσταση. Η αλλαγή στο στιλ είχε κάνει τα πράγματα πιο δύσκολα για τον Κάρποβ. Αισθανόμουν ότι πλησίαζα στην λύση του αινίγματος. Και αφού επέζησα στην 31η παρτίδα, όπου ο Κάρποβ ήρθε πολύ κοντά να με αποτελειώσει, επιτέλους το φράγμα έσπασε στην 32η. Ακολούθησαν ακόμα πολλές ισοπαλίες. Κανένα άλλο ματς δεν είχε διαρκέσει τόσο. Ο Κάρποβ έμοιαζε όλο και πιο εξαντλημένος και εγώ άρχισα να πιέζω. Τελικά κέρδισα την 47η παρτίδα. Θα μπορούσε άραγε να γίνει ένα θαύμα; Κέρδισα και την επόμενη! Το σκορ είχε γίνει τώρα 3-5 και η ροή του παιχνιδιού είχε γυρίσει υπέρ μου. Τότε σε μια περίεργη εξέλιξη… η ΦΙΝΤΕ αποφάσισε να διακόψει το ματς. Η επίσημη ανακοίνωση στον τύπο έλεγε ότι ο Κάρποβ «συμφώνησε» με την απόφαση, ενώ ο Κασπάροβ την «αποδέχθηκε». Μια περίεργη αλλά ακριβής σημασιολογική διάκριση.
Είχα αποκομίσει πάρα πολλά κατά την διάρκεια του ματς. Ο παγκόσμιος πρωταθλητής είχε γίνει ο προσωπικός μου προπονητής για 5 εξοντωτικούς μήνες. Όχι μόνο είχα μάθει τον τρόπο με τον οποίο έπαιζε, αλλά ήμουν πια σε στενή επαφή με τις δικές μου νοητικές διαδικασίες. Ήμουν ολοένα και περισσότερο ικανός να αναγνωρίζω ποια ήταν τα λάθη μου και γιατί τα έκανα. Είχα μάθει πώς να βελτιώνω την ίδια τη διαδικασία λήψης αποφάσεων.
Δεν θα ήταν δυνατόν να μείνω στην κορυφή για τόσο πολύ δίχως την εκπαίδευση που μου πρόσφερε ο Κάρποβ σχετικά με το ίδιο μου το παιχνίδι και τις ίδιες μου τις αδυναμίες».
Έτσι περιγράφει ο Κασπάροβ εκείνο τον πρώτο τελικό, είκοσι χρόνια μετά, όταν καταλάγιασαν τα πάθη και τα μίση. Νομίζω ότι είναι αρκετά αντικειμενικός, ενώ σαφώς η δική του μαρτυρία στο πώς βίωσε τα πράγματα έχει μεγάλη αξία.
Ο τελικός … τελείωσε ή μάλλον διεκόπη, αλλά αποτέλεσμα δεν είχαμε. Θα χρειαζόταν να περιμένουμε άλλους 5 μήνες για να δούμε αν ο Κασπάροβ θα κατάφερνε τελικά την εκθρόνιση του Κάρποβ.

Α’ μέρος

Β’ μέρος

(συνεχίζεται)